Artyści a Polityka - walka o wolność naszą i waszą Cz. 2 - Muzyka (USA i Europa Zachodnia)

Heavy/thrash metal 

Muzyka metalowa, a w szczególności towarzyszące muzyce teksty, nierzadko wywoływały w społecznym odbiorze silne i zróżnicowane emocje. Wszystko bierze się to z faktu, że w części słownej utworów muzycznych dominuje tematyka dotycząca trudnych i dyskusyjnych zjawisk. Materią refleksji autorów piosenek jest na ogół: śmierć (na drodze samobójstwa, lub samej fascynacji tym zjawiskiem), cierpienie, ludzkie okrucieństwo, problemy psychiczne, z jakimi boryka się współczesny człowiek, wojna oraz zło. Twórcy metalowych utworów najczęściej eksponują poglądy antyreligijne, a także podejmują stereotypowe wątki satanistyczne (rytualne składanie ofiar z dziewicy oraz wychwalanie szatana). Dla znaczącej części społeczeństwa, niezwiązanego z subkulturą metalową oraz dla opinii publicznej, nierozumiejącej zamierzonego sensu przekazu formacji metalowych,  treść utworów będzie kontrowersyjna, obrazoburcza, a nawet wręcz odrażająca, niegodna uwagi i przemyślenia. 

Black Sabbath, protoplaści muzyki metalowej, od lewej - Geezer Butler, Ozzy Osbourne, Tony Iommi i Bill Ward. 

Zarysowana wstępnie tematyka tekstów znajduje odzwierciedlenie w tekstach brytyjskiej grupy Black Sabbath. Zespół powstał w 1968 roku w Brimingham., z inicjatywy gitarzysty Tony’ego Iommiego, basisty Geezera Butlera, wokalisty Ozzy’ego Osbourne’a i perkusisty Billa Warda. Będąc pod wpływem amerykańskiego blues rocka i muzyki Beatlesów i Stonesów, Black Sabbath stworzył swój własny, niepowtarzalny styl, stając się jedną z pierwszych formacji heavy metalowych. 13 lutego (w piątek) 1970 roku,  światło dzienne ujrzał pierwszy album grupy Black Sabbath. Krążek wzbudził kontrowersje - okładka przedstawiała bladą kobietę w czerni, na tle zabytkowego młyna w Mapeldurham, w hrabstwie Oxfordshirem, Muzyka zespołu cechowała się wyjątkową ciężkością i przytłaczającą, posępną atmosferą, a w tekstach przewijały się tematy okultystyczne, przez co do anglików przykleiła się łatka zespołu satanistycznego. 

Lecz główny autor tekstów, Geezer Butler, czerpał inspiracje z literatury popularnej, głownie czytając powieści grozy i fantasy, oraz opisywał sytuację polityczną ówczesnych czasów. Dlatego drugi krążek pt. Paranid, stał się „albumem protestującym”, lub po prostu „albumem antywojennym”, gdyż większość utworów na nim nagranych opiera się na wojnie w Wietnamie. Na początku płyta miała się nazywać War Pigs (stąd też na okładce widać żołnierza z tarczą i szablą), lecz wytwórnia obawiała się kontrowersji z nazwą, nawiązującą do wojny, dlatego trzeba było zmienić tytuł, chociaż okładka została niezmieniona. 

I tak mamy tutaj utwory o wydźwięku antywojennym, jak War Pigs, adresowany do młodych Amerykanów, którym groził pobór do wojska i wyjazd do Wietnamu, postapokaliptyczny Iron Man to ostrzeżenia dla ludzkości z przyszłości postatomowej, podobnie jak Electric Funreal, a Hand of Doom jest kawałkiem o żołnierzach walczących w Wietnamie, którzy żeby uciec od straszliwej rzeczywistości brali heroinę.  

War Pigs z albumu Paranoid, 1970 r 

Wpływ Black Sabbath miał duże znaczenie dla większości młodych kapel metalowych, a szczególnie wśród grup thrash metalowych. Thrash metal jest podgatunkiem muzyki heavy metalowej, powstałym na początku lat 80-tych, będący połączeniem wczesnej, wyrafinowanej muzyki hard rockowej i heavy metalowej z buntowniczą agresją punka. Najważniejszymi przedstawicielami tego nurtu są zespoły Metallica, Slayer, Megadeth i Anthrax, nazywani Wielką Czwórką Thrash Metalu. Każdy z wyżej wymienionych, na swój sposób, przedstawia problemy społeczno-polityczne. 

Metallica – założona w 1981 roku w Los Angeles przez Jamesa Hetfielda (gitara i wokal) oraz Larsa Ulricha (perkusja). Na płytach Ride the Lighting, Master of Puppets i ….And Justice for All, porusza problematykę związaną z karą śmierci, której autorzy wyrażają sprzeciw (Ride the Lighting), zagrożenie jakie niesie za sobą wojna nuklearna (Fight Fire With Fire), problemy psychiczne (Welcome Home (Sanitarium)), postrzeganiu żołnierzy przez oficerów w roli „mięsa armatniego” (Disposable Heroes), a także krytyka systemu prawnego i zjawisk kulturowych USA (Blackened, ….And Justice for All, Eye of the Beholder, One i The Shortest Straw). 

Teledysk utworu One z albumu ....And Justice for All, 1988 r. Do klipu dodano fragmenty z filmu Johnny poszedł na wojnę z 1971 r 

Slayer – powstał w roku 1981 w Los Angles, z inicjatywy gitarzystów Jeffa Hannemana i Kerry’ego Kinga, basisty i wokalisty Toma Arayi oraz perkusisty Dave’a Lomdardo. Ciekawostką jest fakt, że z całej Wielkiej Czwórki, Slayer posiadał bardzo „egzotyczny” skład – Araya pochodzi z Chile a Lombardo jest Kubańczykiem. Na trzech pierwszych krążkach – Show No Mercy (1983), Hell Awaits (1985) i Reing in Blood (1986), w tekstach dominował głownie satanizm, za co zespół był krytykowany przez środowiska chrześcijańskie  na całym świecie. Wyjątkiem może być piosenka Angel of Death z Reing in Blood, opowiadająca historię Josefa Mengele, niemieckiego lekarza i zbrodniarza wojennego, prowadzący niemoralne eksperymenty na ludziach w obozie Koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Od czasu wydania czwartej płyty South of Heaven w 1988 roku, Slayer włączył do swojego repertuaru piosenki dotyczące wojny i jej tragicznych skutków jakie wywiera na żołnierzy (Mandatory Suicide, War Ensamble, Eye of the Insane) i historii II wojny światowej (Behind the Crooked Cross, Ghost of War), przytacza również biografie psychopatów (Spirit in Black, Dead Skin Mask czy Sex. Murder. Art.) a nawet problem nekrofilii (Nekrophobic, Necrophilical) i aborcji (Silent Scream). 

Utwór Mandatory Suicide z albumu South of Heaven, 1988 r 

Megadeth – założony w 1983 roku w Los Angeles przez byłego członka Metalliki, Dave’a Mustaine’a (gitara i wokal). Nazwa zespołu Megadeth (Mega-śmierć) została zapożyczona od wypowiedzi amerykańskiego senatora, Alana Cranstona, dotyczącej zbrojeń nuklearnych, które brzmiały: Niezależnie od ilości paktów o nieagresji nie da się pozbyć arsenału mega-śmierci. Teksty dotyczył głównie na problemów wojny (Gears of War, Take No Prisoner), wojny nuklearnej (Peace Sells) i religijnej (Holy Wars…. The Punishment Due) globalnego ocieplenia i ochrony środowiska (Dawn Patrol) i krytyka sytuacji politycznej w USA (Hangar 18, , Symphony of Destruction, Architetcure of Aggression). 

Utwór dotyczący wojny między Izraelem a Palestyną, Holy Wars.... The Punishment Due, z albumu Rust in Peace, 1990 r 

Anthrax – zespół działalność rozpoczął w 1981 roku w Nowym Jorku z inicjatywy gitarzystów Scotta Iana i Danny’ego Likera. W muzycznym światku znani są jako „jajcarze ze Wschodniego Wybrzeża”, gdyż, w przeciwieństwie do trzech pozostałych, Anthrax postanowił śmiać się z samych siebie, zarówno muzycznie jak i wizerunkowo - kiedy większość metalowców zakładała czarne koszulki (najlepiej z wizerunkiem diabła) długie jeansy, chłopaki z Nowego Jorku postanowili mieć na sobie koszulki hawajskie i krótkie spodenki, oraz czapeczki z daszkiem. Najwięcej kontrowersji wywołała nazwa grupy „Anthrax”, która w języku angielskim oznacza „wąglik”. Lecz nawet w takim „niepoważnym” metalowym zespole pojawiały się również poważne utwory. Szczególnie widoczne jest to na drugiej płycie zespołu Spreading The Disease (1985), której tematem przewodnim jest bycie wyrzutkiem społeczeństwa i jego walka o przetrwanie. Podobnie jak w przypadku Metallici i Megadeth, nie zabrakło tutaj piosenek o wojnie nuklearnej (Aftershock), czy holokaustu (The Enemy), jak również polityce, krytykując działania amerykańskiej partii Republikańskiej (I’m Alive) oraz o rasizmie i zagładzie rdzennych Indian w USA (Indians). Ponadto Anthrax, jako jeden z pierwszych grup metalowych, zaczął eksperymentować z muzyką hip hopową, nagrywając satyryczny utwór I’m The Man, będący parodiom Beastie Boys. Uważa się ich za praojców muzyki nu metalowej…. 

Indians z płyty Among the Living, 1987 r 

….której ojcem był kalifornijski kwartet Rage Against the Machine. Formacja założona w 1991 roku przez wokalistę Zacka De La Rocha, gitarzystę Toma Morello, basistę Tima Commefoorda i perkusistę Brada Wilka, była dyfuzją muzyki metalowo-rockowej z elementami muzyki funkowej i hip hopowej. Charakterystyczną cechą nowej formacji była doskonale współgrająca sekcja rytmiczna, a także specyficzny, rapujący sposób śpiewania Zacka oraz innowacyjny styl gry na gitarze Toma, który pod wpływem hip hopu zaczął grać na gitarze tak, jakby był zarówno DJ-em. Wszyscy muzycy byli politycznie zaangażowani w wielu organizacjach pozarządowych o skrajnie lewicowych (komunistycznych) poglądach. W wielu wywiadach możemy przeczytać, jak członkowie cytują słynne wypowiedzi takich komunistycznych autorytetów, jak Karol Marks, Włodzimierz Lenin, Mao Tse Tung, Fidel Castro i Che Guevara. Ba! Gwiazda Czerwona, symbol Armii Czerwonej Związku Radzieckiej, stała się również symbolem zespołu. 

Zespół nagrał tylko trzy studyjne płyty – Rage Against the Machine (1992), Evil Empire (1996) i The Battle of Los Angeles (1999). Wszystkie skupiały się na problemach społeczno-politycznych w Stanach Zjednoczonych. Najsłynniejsze przeboje to Killing in the Name, poruszający problem przemocy stosowanej przez policję, People of the Sun wychwala organizację Zapatysów, meksykańskich rewolucjonistów (oczywiście komunistów), Bulls on Parade jest manifestem przeciwko imperialnym zapędom rządu USA, Sleep Now in the Fire uderza w zachłanność ludzi z Wall Street a Testify przedstawia w negatywnym świetle amerykańskie media, które zniekształcają rzeczywistość. 

Teledysk do utworu Sleep Now In the Fire, wykonany przed nowojorską giełdą na Wall Street, 1999 r. Gościnnie wystąpił w nim Michael Moore, reżyser kontrowersyjnych filmów dokumentalnych o USA. 

Hip Hop

Hip hopowa powstał w społecznościach afromerykańskich i bynajmniej nie jej znaczenie nie odnosi się do nowego gatunku muzycznego. Hip hop to przede wszystkim kultura miejska,  skupiająca się wokoł społeczności czarnych amerykanów, jaka zaczęła rozwijać się w latach 70-tych w Nowym Jorku, a konkretnie w południowej części Bronksu. Za pionierów uważa się dwóch słynnych DJ-ów – DJ Kool Herca (Clive Campbell) i DJ Afrika Bambaataa (Lance Taylor). Ten ostatni wprowadził pojęcie Czterech filarów Hip Hopu – Rap, DJ-ing, b-boying i graffiti.  

Członkowie Public Enemy, 2007 r. Od lewej - Pop Disel, Flavor Flav, Chuck D i Malik Farrakhan. 

Podobnie jak w przypadku muzyki rockowej, hip hop również posiada wiele podgatunków. Te, które poruszają problemy społeczno-polityczne to polityczny hip hop oraz hip hop świadomy. Różnią się od siebie tym, że hip hop świadomy bardziej skupia się na problemach społeczeństwa czarnoskórych amerykanów (przynajmniej tak było na początku lat 70 i 80-tych) – rasizm, bezdomność, przemoc, ubóstwo, seksizm i gangi narkotykowe, czy nawet rozważania na temat religii. Hip hop polityczny niewiele różni się od hip hopu świadomego, chociaż wyjątek stanowią utwory, które mają w sobie przekaz polityczny. Wiele lat później pojawi się tzw. hip hop rewolucyjny, odnoszący się do ideologii marksistowskiej a także feministycznej i anarchistycznej.

Najważniejszymi przedstawicielami tych podgatunków są tacy raperzy o pseudonimach Ice Cube, KRS-ONE i zespół Public Enemy. 

Public Enemy jest jednym z pierwszych ważnych grup hip hopowych jakie powstały na Wschodnim Wybrzeżu w latach 80-tych. Założona została przez Chucka D (Clarton Douglas), studenta grafiki w nowojorskiej akademii Adelphi University. Pierwszy napisany przez Chucka i resztę chłopaków (Flavor Flava, Professora Griffa, DJ Lorda i The S1W) kawałek Public Enemy No.1 trafił w ręce producenta i współzałożyciela wytwórni płytowej Def Jam Ricka Rubina, który natychmiast złożył im propozycję współpracy. Po ukazaniu się dwóch pierwszych albumów, Yo! Bum Rush the Show (1987) i It Takes a Nation of Millions to Hold Us Back (1988), grupa stała się rozpoznawalna w całym kraju, jak również za granicą. Właśnie wtedy hip hop zaczął być postrzegany jako gatunek istotny politycznie, dzięki któremu może stać się siłą napędową dla zmian społecznych. Od samego początku swojego istnienia Public Enemy poruszał kontrowersyjne tematy, m.in. uświadamianie i podrywanie do walki czarnoskórą społeczność o swoje prawa. sprzeciwiało się zjawiskom rasizmu, korupcji, imperializmu czy zakłamaniu mediów. Często krytykowano ich za homofobię, politykę seksualną ograniczającą rolę kobiet w życiu społecznym i antysemityzm. Fight the Power jest najsłynniejszym przebojem zespołu, nawołującym czarnoskórą społeczność do wielkiego buntu przeciw władzom. 

Teledysk utworu Fight The Power Public Enemy, 1989 r 

Ice Cube (naprawdę O’Shea Jackson) rozpoczął działalność artystyczną w roku 1986, zakładając wraz ze swoim przyjacielem Sir Jinxem rapową grupę Stereo Crew, która później zmieniła nazwę na C.I.A. Niedługo później powstała formacja N.W.A. (Niggaz With Attitude). Wydała ona dwa albumy studyjne Straight Outta Compton (1988), z którego pochodzi kontrowersyjny utwór Fuck the Police przedstawiający stosunek policji w Los Angeles do mniejszości murzyńskiej, oraz Niggaz4Life (1991). W latach 90-tych Ice Cube opuścił N.W.A. z powodu nieporozumień i różnic artystycznych i zaczął swoją karierę solową. Debiutancki solowy krążek rapera ukazał się 16 maja 1990 roku i nosił tytuł AmeriKKKa’s Most Wanted. Sam tytuł wywołał spore kontrowersje, gdyż trzy litery K nawiązywały do rasistowskiej organizacji Ku Klux Klan. Materiał muzyczny płyty opierał się na historiach dzielnicy Compton w Los Angeles i w większości odnosił się sytuacji czarnoskórych obywateli w USA. Rok później ukazał się drugi album muzyka Death Certificate i po raz pierwszy pojawiły się oskarżenia, że Ice Cube jest rasistą, mizoginem i antysemitom. Spowodowane to było przez piosenki typu Black Korea (muzyk oskarża mniejszości koreańskie żyjące w Stanach Zjednoczonych o gnębienie czarnych). Podobnie jak na poprzednim albumie, także i tutaj możemy usłyszeć agresywne, ale równocześnie prawdziwe teksty odnoszące się do życia w biednych dzielnicach, a także nawiązania do Ku Klux Klanu - Ice KKKube. 

Black Korea z albumu Death Certificate, 1991 r 

Po raz pierwszy o raperze KRS-ONE (Lawerence Krishna Parker) w 1986 roku w zespole Boogie Down Productions, w skrócie BDM. Jednak wkrótce rozpadł się w wyniku zamordowania jego członka, DJ-a Scotta La Rocka. Śmierć przyjaciela spowodowała, że KRS-ONE zaczął w swoich tekstach zwracać uwagę na sprawy społeczne. W środowisku hip hopowym artysta znany jest również pod pseudonimem „Teacher” (Nauczyciel), ponieważ sposób w jaki przekazuje swoje teksty jest bardzo zbliżony do kazania księdza, wykładu profesora na uczelni wyższej lub nauczyciela w szkole. Głównymi tematami przewodnimi piosenek KRS to m.in. zła kondycja muzyki hip hopowej - Mc’s Act Like They Down (dlatego jak sam określił, nigdy nie sprzedał się komercji i jest do dzisiaj oddany hip hopowemu podziemu), przemoc w społeczności czarnych gangów - Squash All Beef, brutalność policji - Sound of da Police i Bo, Bo, Bo, system edukacji - You Must Learn czy chociażby problem cenzury i więźniów politycznych – Free Mumia. Jako jeden z niewielu gangsta raperów wykładał na wielu uczelniach w USA. Ponadto raper wspiera różne inicjatywy pozarządowe, m.in. wpierał on organizację Axis of Justice, stworzoną przez wokalistę System of a Down Serja Tankiana i gitarzystę Rage Againt the Machine Toma Morello, uczestniczył w wielu filmach dokumentalnych amerykańskiego dziennikarza śledczego Alexa Jonesa oraz protestach przeciwko karze śmierci. 

Teledysk do utworu Sound of  da Police, 1993 r 

CDN. 

Artyści a Polityka - walka o wolność naszą i waszą Cz. 2 - Muzyka (USA i Europa Zachodnia)

Protest songi – bardowie muzyki folk  

Woody Guthrie, pieśniarz, bard i poeta czasów Wielkiego Kryzysu 

Protest songi, czyli pieśni protestu, pojawiają się wtedy, kiedy na świecie robi się gorąco – w krajach, gdzie wzrasta niezadowolenie społeczne z powodu łamania podstawowych praw obywatelskich, przejawiają się nastroje rasistowskie, ksenofobiczne, lub tam gdzie trwa wojna, a reszta świata patrzy na to stojąc z boku i udając, że nic się nie dzieje. Pierwsze przejawy tego rodzaju piosenek pojawiały się w Stanach Zjednoczonych, a pierwszymi muzykami, którzy w XX wieku spopularyzowali formę protest songów z akompaniamentem gitary akustycznej i harmonijki ustnej, byli Woody Guthrie i Pete Seeger. Stali się oni pierwszymi bardami, poruszającymi w swojej muzyce tematykę społeczno-polityczną. Stali się oni przewodnikami duchowymi kolejnego pokolenia muzyków, walczących o prawa obywatelskie. 

Woody Guthrie, jeden z największych pieśniarzy folkowych w Stanach Zjednoczonych,  w swoich tekstach opisywał tragiczną sytuację kraju w czasach Wielkiego Kryzysu lat 30-tych jakich był świadkiem podczas swoich podróży autostopowych po kraju. Był typem włóczęgi-trubadura, wędrownego barda. Podróżował po USA, z gitarą przewieszoną przez ramię, autostopem lub pieszo, przyłączał się do innych trubadurów, żebraków, ludności czarnoskórej, nękanej przez białych rasistów, a także do uciekinierów z rejonów Dust Bowl – obszarów Wielkich Równin w USA, dotkniętych w latach 30-tych wielką suszą.  

W jego repertuarze pojawiały się historie czasów powszechnej nędzy, gdzie biedni obywateli wykorzystywani byli przez bogatych, gdzie przejawy nietolerancji i rasizmu były na porządku dziennym. Był zagorzałym zwolennikiem praw człowieka, pokoju na świecie, demokracji i związków zawodowych. Był przeciwnikiem ideologii faszystowskiej i nazistowskiej, przewidując na początku lat 40-tych, upadek Hitlera oraz Mussoliniego. Przejawiał on lewicowe, wręcz komunistyczne poglądy, będąc członkiem komunistycznego dziennika „Daily Woker”. Jeden z pierwszych utworów politycznych Guthrie’a, This Land is Your Land, był odpowiedzą na piosenkę patriotyczną Irvinga Berlina God Bless America, która według niego była zbyt patetyczna i cukierkowa. This Land is Your Land stał się pierwszym folkowym hymnem, protestem przeciwko nierówności społecznej, szczególnie wobec klasy robotniczej. 

Utwór Woody'ego Guthrie This Land Is Your Land, 1940 r 

Podobnie jak Woody, Pete Seeger również był zagorzałym zwolennikiem partii komunistycznej, wspierał strajki robotników oraz popierał powstanie związków zawodowych. W roku 1943, Seegr poznał Guthrie’a i obydwaj panowie założyli zespół The Almanac Singers. Grupa stworzyła swego rodzaju „spółdzielnię lewicowych pieśniarzy”, wykonujących protest songi. Do grupy należeli m.in. słynni bluesmani Leadbelly i Josh White. Odnieśli oni spory sukces w niezbyt przyjaznych latach 50-tych, zanim zostali wpisani na słynną czarną listę senatora Josepha McCarthy’ego. Seeger musiał stawiać się przed komisją Ds. Ruchów Antyamerykańskich, a potem przez kolejne 17 lat jego utwory były bojkotowane przez media publiczne. Seeger rozpoczął karierę solową w 1958 roku, a jego najsłynniejsze przeboje to: If I Had a Hammer, Turn, Turn, Turn, i We Shall Overcome (tekst zaczerpnięty z murzyńskich pieśni religijnych, który w latach 60-tych, stał się hymnem amerykańskiego ruchu praw obywatelskich). 

Utwór Petera Seegera If I Had A Hammer, 1949 r 

Kontynuatorem sztuki Guthrie’a i Seegera, był Bob Dylan. Z początku tworzył folkowe pieśni, aby w późniejszych latach skierować się w stronę muzyki country, bluse’a, muzyki gospel, rock and rolla i jazzu. Różnił się od swoich poprzedników, występując na scenie nie tylko z gitarą akustyczną w ręku, ale także z gitarą elektryczną i keyboardem. Amerykański piosenkarz, kompozytor, pisarz, poeta był pochodzenia żydowskiego, a jego prawdziwe imię i nazwisko brzmi Robert Allen Zimmerman. Jego kariera rozpoczęła się na początku roku 1961 w Nowym Jorku, gdzie dawał koncerty w dzielnicach Greenwich Village, grając wraz z Johnem Lee Hookerem, ówczesną wielką gwiazdą muzyki bluesowej. Dylan od samego początku był zaangażowany politycznie, będąc pod wielkim wpływem twórczości Woody’ego Guthrie’a. Idealnie wpasował się ze swoją muzyką w nastroje społeczne końca lat 60-tych i początku lat 70-tych XX wieku. Napisał wtedy swoje najsłynniejsze protest songi, które stały się hymnami pokolenia, śpiewanymi podczas marszów antywojennych - Blowin in the Wind, The Times They Are a-Changin, Masters of War, Hurricane oraz Knockin’ on Heaven’s Door. 
W swojej twórczości przeciwstawiał się nieuczciwym działaniom amerykańskich polityków, podziałom klasowym i rasowym, wspierał ruchu na rzecz praw obywatelskich (dla osób o innym kolorze skóry oraz dla homoseksualistów) oraz był wielkim przeciwnikiem wojny w Wietnamie. Twórczość Guthrie’a, Seegera i Dylana znacznie wpłynęła na świadomość amerykańskiego społeczeństwa, dorastającego w czasach Zimnej Wojny. Trójka folkowych bardów pokazała, że za pomocą muzyki popularnej , można mówić o poważnych tematach, inspirując wielu młodych muzyków i zespołów folkowych i rockowych następnej dekady. 

Knockin' on Heaven's Door  Boba Dylana z albumu Pat Garrett & Billy the Kid, 1973 r 

Rock and roll - hard rock i punk 

W połowie lat 50-tych, nastał czas rock and rolla, którego prekursorami byli Elvis Presley, Chuck Berry, Little Richard, Jerry Lee Lewis i wielu innych. Lecz z początku nie zdobył on wiodącej popularności. Zmieniło się to w roku 1960, kiedy do Europie, a później do USA, dotarły muzyczne zespoły nurtu „Brytyjska inwazja”. W stacjach radiowych zaczęto puszczać piosenki grup The Beatles, The Dave Clark Five,  The Animals i The Rolling Stones. Szczególnie nie można tu pominąć Beatlesów i Rolling Stonesów, dwóch największych zespołów rockowych, jakie zapisały się w historii muzyki rozrywkowej.

Formacja The Beatles, została założona w roku 1960 w Liverpoolu, przez czterech muzyków – Johna Lennona (gitara i wokal), George’a Harrisona (gitara i wokal), Paula McCarntney’a (gitara basowa i wokal) i Ringo Starra (perkusja i wokal). Przez 10 lat swojej działalności, The Beatles nagrali wiele znakomitych płyt, w tym Please Please Me, The Beatles, Biały Album, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, Abbey Road czy Let it Be. Od nagrania debiutanckiego krążka, na świecie zapanowała moda na Beatlemanie, tak nazywano okres ogromnej popularności grupy, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów (zwłaszcza fanek). Uważani są za jednych z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych muzyków na świcie. Światowa sprzedaż ich nagrań jest szacowana na 600 milionów do miliarda egzemplarzy, co jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich wykonawców w dziejach przemysłu fonograficznego. Mieli nie tylko duży wpływ na dalszy rozwój muzyki rockowej i metalowej, ale również na muzyków popowych, raperów i twórców reggae. 

Ponieważ muzycy aktywnie angażowali się w życie polityczne świata, najlepszym tego przykładem są wypowiedzi w mediach Johna Lennona, opowiadający się za stworzeniem nowego, lepszego świata (na modłę ideologii socjalistycznej). Także i w ich dyskografii można odnaleźć piosenki będące protest songami, np. utwór Get Back, pochodzący z albumu Let it Be z 1970 roku, był parodią przemówienia w brytyjskim parlamencie członka partii Konserwatywnej Enocha Powella, w którym to negatywnie wypowiadał się o pakistańskich imigrantach w Zjednoczonym Królestwie. Sam utwór odnosi się do postawy mieszkańców Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych wobec imigrantów. Natomiast All You Need Is Love został wykonany 25 czerwca 1967 roku w ramach specjalnego telewizyjnego projektu „Our World”, transmitowanego w 24 krajach. Jest to piosenka antywojenna, powstała w trakcie trwania wojny w Wietnamie oraz w trakcie powstawania ruchu hipisowskiego. Natomiast piosenka Come Together, z albumu Abbey Road, napisana została przez Lennona z myślą o Timothym Leary, kalifornijskim pisarzu, psychologu i filozofie, uznawanego za głównego inicjatora powstania ruchu hipisowskiego i założyciel Ligi Duchowych Odkryć (religijnej organizacji, uznającej substancję psychoaktywną LSD za swój sakrament). W 1966 roku, starał się o urząd gubernatora Kalifornii, rywalizując w tym czasie z senatorem partii Republikańskiej Ronaldem Reaganem. Jednak jego kariera szybko się skończyła, kiedy policja zatrzymała go za posiadanie marihuany. 

Utwór The Beatles, Come Togheter , z płyty Abbey Road, 1969 r 

The Rolling Stones powstał w roku 1962 w Londynie. Założony przez gitarzystę bluesowego Briana Jonesa, do której dołączyli Keith Richards (gitara rytmiczna), Dick Tayor (gitara basowa), którego szybko zastąpił Bill Wyman, Charlie Watts (perkusja) oraz Mick Jagger (Wokal). 7 lat później, z powodu problemów narkotykowych, z zespołu odszedł Jones, a skład uzupełnił Mick Taylor, zastąpiony w latach 70-tych przez Rona Wooda, z którym grupa gra do dziś. Podobnie jak i kwartet z Liverpoolu, tak samo złota piątka z Londynu odniosła ogromny sukces, stając się jednym z największych zespołów rockowych na świecie, koncertujący do dnia dzisiejszego. 
Tutaj również pojawiają się protest songi, m.in. utwór Gimme Shelter, z albumu Let It Bleed z 1969 roku sprzeciwiający się wojnie w Wietnamie. Piosenka spopularyzowana została w USA przez filmy Martina Scorsese, (Chłopcy z ferajny, Kasyno). Get Off Of My Cloud z płyty Out of Our Heads (1965), jest sprzeciwem muzyków wobec uporządkowanego (często przez to niesprawiedliwego) świata pełnego konformistycznych, restrykcyjnych ideałów, jakim wydały im się Stany Zjednoczone. 

Utwór The Rolling Stones, Get Off Of My Cloud, 1965 r 

Tak Jagger wypowiadał się o piosence w wywiadzie dla gazety Rolling Stone: To piosenka o przerażającym mnie, alienacyjnym świecie, post-nastoletnim. Dorosły świat jest bardzo uporządkowany. Był taki w latach 50-tych w Wielkiej Brytanii i jest taki teraz w USA. Ameryka była nawet bardziej uporządkowana. Odkryłem, że tworzy bardzie restrykcyjne społeczeństwo pod względem myśli, zachowania i ubierania się. 
(I Can’t Get No) Satisfaction wyraża ostry sprzeciw wobec konformizmu, braku odpowiedzialności oraz konsumpcjonizmu, którego świadkami byli muzycy podczas tras koncertowych. Stał się wyrazem buntu przeciw kulturze mieszczańskiej. 

Beatlesi i Stonesi miały wielki wpływ na dalszy rozwój muzyki rockowej. Przyczyniły się do popularyzacji grup z nurtu "Brytyjskiej inwazji", oraz brytyjskich zespołów rocka psychodelicznego. Rock psychodeliczny był związany z ruchem hipisowskim, stanowił główny środek artystycznego wyrazu ideologii „Dzieci kwiatów”. Jej nazwa pochodziła od substancji psychoaktywnych (głównie marihuana, grzybki halucynogenne i LSD), jakie ówcześnie zbuntowana młodzież zażywała w celu osiągnięcia innego, „odmiennego stanu świadomości”. Oczywiście rock psychodeliczny w dalszej fazie rozwoju przyczynił się do powstania kolejnych podgatunków muzyki rockowej, m.in. rocka progresywnego, hard rocka i heavy metalu. Najwięcej protest songów pojawiło się w repertuarze grupy Pink  Floyd. Wszystko za sprawą pacyfistycznej postawy basisty i wokalisty zespołu Rogera Watersa, który później rozpoczął swoją karierę solową, kontynuując pisanie protest songów. Najsłynniejszymi przebojami „politycznymi” Pink Floyd, autorstwa Watersa, to m.in. Use and Them z płyty The Dark Side of the Moon (1974), ballada opowiadająca o wojnie (nie chodzi tylko o Wietnam), jako zjawisku bezsensowej walki o władzę i bogactwo. Waters ukazuje nam bezsens niepotrzebnej śmierci żołnierzy, wysyłanych na front przez sztab generałów, używających ich jako pionków na swojej szachownicy politycznej. Utwór zawiera także wątek biograficzny, gdyż ojciec Rogera, Eric Fletcher Waters brał udział w II wojnie światowej. Money, również pochodzący z płyty TDSOTM, jest ironicznym komentarzem Watersa dotyczącym ludzkiej chciwości i jej skutków. Żądza pieniądza to siła, czy też paliwo napędzające nasz kapitalistyczny świat. Na początku utworu można usłyszeć ciekawe wmiksowany dźwięk otwierania kasy fiskalne i darcia papieru. 

Utwór Money z płyty The Dark Side of the Moon, 1974 r

Sheep z albumu Animals (1976) to piosenka o ludziach, ślepo, wręcz bezmyślnie, ufających politykom (widzę tu także aluzje do naszego kraju) i podążają za nimi, jak ślepe, bezradne owce za pasterzem, który nieraz okazuje się wilkiem. Jednak największym i być może najważniejszym utworem (tzw. "rock operą") w historii zespołu, jest , a właściwie są: Another Brick in the Wall, Part 1, Part 2 i Part 3. Wszystkie trzy pochodzą z płyty The Wall (1979). Głównym bohaterem piosenki jest Pink, młody chłopak, chodzący do szkoły o „zaostrzony rygorze”, który, podobnie jak inne dzieci, zostaje poddany tzw. „kontroli myśli”. Powstała także wersja filmowa utworu, zatytułowana Pink Floyd The Wall (1982) w reżyserii Alana Parkera (scenariusz do filmu napisał Roger Waters). 

Jest to protest song przeciwko nadmiernej dyscyplinie w brytyjskiej szkole tamtych czasów. Wszyscy uczniowie solidarnie stają do walki z okrutnym, konserwatywnym system. Żeby wzmocnić wymowę utworu, Pink Floyd zwrócił się do Alana Renschawa, nauczyciela muzyki ze szkoły, która znajdowała się w okolicy studia nagraniowego grupy. Alan zgodził się wraz ze swoimi uczniami wspomóc produkcję płyty, lecz postawił jeden warunek - prowadzona przez niego szkolna orkiestra będzie mogła dokonać nagrań w studiach należących do Pink Floyd. Zespół zgodził się. Another Brick in the Wall, Part 1, 2 i 3, stał się jednym z najważniejszych protest songów na świecie. Wykorzystany został m.in. przez protestujących przeciwko propagandzie rasistowskiej czarnych studentów z Republiki Południowej Afryki w roku 1980. Lecz protest nie przyniósł przewidywanego rezultatu, a władze RPA zakazały jego emisji w stacjach radiowych w kraju. 

Jeśli chodzi o bunt przeciwko ustalonemu porządkowi świata jaki się przejawia w muzyce, to nie można oczywiście zapomnieć o nurcie punka. Punk narodził się pod koniec lat 70-tych jako wyraz sprzeciwu nie tylko do systemu polityczno-społecznego, ale był to również bunt przeciwko komercjalizacji rock and rolla. Zwolennicy nowego pokolenia twierdzili, że starsze zespoły, zatraciły swoją żywiołowość, wściekłą energię oraz zrezygnowały ze swoich ideałów, pisząc utwory tylko z myślą o zysku. Teksty muzyczne punka cechowały się dużym wpływem ideologii anarchistycznej – sprzeciw wobec konformizmu, wobec ogólnie akceptowanym zasadom społecznym, określanym mianem „systemu”. Warstwa liryczna obejmowała obrazoburczą formę wyrażania swoich poglądów. Samo słowo „Punk”, w języku angielskim, oznacza definicję osoby bezwartościowej, prostytutkę lub po prostu śmiecia. Punkowcy uważali siebie za pokolenie bez przyszłości i bez jakiejkolwiek nadziei na lepsze jutro, stąd w piosence zespołu Sex Pistols – God Save The Queen, pojawia się fraza No Future (Nie ma przyszłości). 
Skoro już o Pistolsach mowa, to właśnie ten pochodzący z Londynu kwartet zapoczątkował w roku 1976 ruch punkowy. Pod przywództwem charyzmatycznego wokalisty Johnny’ego Rottena, oraz legendarnego, owianego złą sławą basisty Sida Viciousa, grupa wydała tylko jeden album (w ciągu całej swojej 43-letniej karierze) – Never Mind the Bollocks, Here the Sex Pistols (1977), który przez fanów i krytyków kwalifikowany jest jako jeden z najważniejszych albumów muzyki rockowej w historii. To właśnie z tego krążka pochodzą piosenki, takie jak nihilistyczny Anarchy in the U.K. i bluźnierczy God Save The Queen. Pierwsza z nich przedstawia nihilistyczny obraz anarchii. Wymieniono w nim kilka grup paramilitarnych, m.in. Irlandzką Armię Republikańską (IRA), której terrorystyczne działania zostały porównane do ówczesnej polityki Wielkiej Brytanii. Natomiast God Save The Queen jest parafrazą hymnu Zjednoczonego Królestwa Brytyjskiego, w którym porównano królową Elżbietę II do określenia „fascist regime” (faszystowski reżim) co oczywiście wywołało w kraju sporo kontrowersji. Podobnie jak wcześniej wymienione słowo „no future”, które na zawsze wpisało się do historii rocka, stając się hasłem nowej młodzieżowej subkultury. 

Anarchy in the U.K  Sex Pistols z płyty Never Mind the Bollocks, Here the Sex Pistols, 1977 r

Artyści a Polityka – walka o wolność waszą i naszą Cz. 1 - Literatura

Na łamach portalu internetowego „Deadline Hollywood”, George Clooney powiedział: Czy naprawdę chcemy finansować mord niewinnych obywateli? Przez lata radzenia sobie z morderczymi reżimami nauczyłem się, że nie da się ich ośmieszyć i skompromitować. Ale możesz ośmieszyć banki, finansistów i instytucje, które prowadzą z nimi interesy i wybrać tę drugą stronę. 

Amerykański aktor poruszył temat sytuacji społeczno-politycznej państwa Brunei Darussalmu, położonego w Azji Południowo-Wschodniej. Wezwał on do bojkotu dziewięciu ekskluzywnych hoteli należących do sułtana Brunei w proteście przeciwko wprowadzeniu nowego prawa, wedle którego za stosunek homoseksualny grozi kara śmierci przez ukamienowanie. Tym samym wezwał on artystów z całego świata – filmowców, muzyków, poetów i literatów, do zaangażowania się w walkę przeciwko powszechnej niesprawiedliwości i okrucieństwu jakie szerzy się w Brunei, państwie autorytarnym, Oczywiście nie jest to pierwszy raz, kiedy artyści angażują się w sprawy polityczne świata, uchodząc za obrońców moralności i sprawiedliwości społecznej.  

Fragment obrazu Polonia Jana Styka z 1891 roku. Adam Mickiewicz (pierwszy z lewej) prowadzi polskich poetów w roli  Mesjasza, przywódcy duchowego. Za nim Zygmunt Krasiński i Juliusz Słowacki. 

Poeci i literaci w Polsce 

Zaangażowanie artystów w życie polityczne nie jest oczywiście wymysłem XXI wieku, lecz w dawnych czasach nie można było powiedzieć o wszechobecnej wolności wypowiedzi artystycznej, jaką znamy dzisiaj. Na początkach wieku, artyści podlegali swoim majętnym „opiekunom”, którzy wspierali ich działalność finansowo i prawnie. Zjawisko to zostało nazwane Mecenatem,  czyli opieki i wsparcia finansowego artystów przez wpływowych, majętnych miłośników literatury i sztuki. Nazwa Mecenatu wywodzi się z czasów starożytnych, od nazwiska rzymskiego polityka, doradcy samego cesarza Oktawiana Augusta, Gajusza Ciniusza Mecenasa, który w Starożytnym Imperium Rzymskim wspierał działalność ówczesnych poetów, m.in. Publiusza Wergiliusza, Kwintusa Horacjusza Flakkusa (Horacego), czy Propecjusza. Jego nazwisko stało się powszechną nazwą patrona nauki i sztuki. 

W późniejszych epokach, wielu władców europejskich gościło na swoich dworach znanych poetów, pisarzy, bardów i śpiewaków. W okresie epoki Oświecenia, Mecenat służył utrzymaniu dobrych relacji władców absolutnych ze światkiem artystycznym, a artyści mieli się przysłużyć władzy w szerzeniu propagandy. Należy tutaj wspomnieć o królu Prus Fryderyku Wielkim, który gościł na swoim dworze przez 3 lata na francuskiego filozofa Woltera, uważając go za swojego doradcę i przyjaciela. Podobnie było z Carycą Rosji, Katarzyną II Wielką. Natomiast ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski, z inicjatywny Adama Czartoryskiego, organizował spotkania polskich intelektualistów w Pałacu Błękitnym, nazywane Obiadami Czwartkowymi. 

Jednak to wszystko zmieniło się wraz z nastaniem epoki Romantyzmu, kiedy wśród wielu europejskich narodów, narastały nastroje rewolucyjne. Nowa epoka stała się symbolem buntu przeciwko ustalonym regułom społecznym, rządzonym społecznościami epoki Oświecenia - ustalonym zasadom życia politycznego oraz społecznego, a przede wszystkim przeciwko naukowemu, racjonalnemu podejściu do nauki i człowieka. Szczególnie te rewolucyjne nastroje widać było w XVIII-wiecznej Francji, w której to wybuchła Rewolucja Francuska, co doprowadziło do śmierci króla Ludwik XVI z rodu Burbonów. Wtedy właśnie ludzie zaczęli postrzegać poetów i literatów w charakterze „duchowych przywódców” uciemiężonych narodów, które widziały w nich potencjalnych twórców nowego, lepszego świata. Szczególnie widać to było w Polsce, ponieważ od roku 1795, poprzez dokonanie 3 rozbioru, nasz kraj zniknął z mapy Europy na ponad 123 lata. 
Czołowymi przedstawicielami Romantyzmu w Polsce, byli Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński i Juliusz Słowacki, nazywani Trzema Wieszczami. Wszyscy trzej poeci wywarli wielki wpływ na ruchy niepodległościowe, aktywnie angażując się politycznie. Mickiewicz, jako pierwszy, stał się piewcą mistyczno-politycznych koncepcji, takich jak mesjanizm narodu polskiego, które zawarł w Wielkiej Improwizacji w III części Dziadów. Polegał on na idei ziemskiego zbawienia ludzkości (narodów uciemiężonych przez silniejsze mocarstwa). Mickiewicz uważał Polskę za Chrystusa Narodów - jako kraj szczególnie umęczony przez Austrię, Prusy i Rosję, jest krajem wybranym przez Boga. Wybranym, aby przynieść Nowy Ład w Europie, zapewniając polityczno-społeczne odrodzenie ludzkości w duchu Chrześcijaństwa. Polacy mieli stać się łącznikami między Bogiem a całą ludzkością, poświęcając swoją wolność dla dobra ogółu. 

Obraz Witolda Pruszkowskiego Wizja (1890), przedstawiający poemat mesjanistyczny Zygmunta Krasickiego Przedświt 

Odmienną koncepcję mesjanizmu przedstawili Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński. Krasiński był konserwatystą i swoje idee zawarł w poematach Przedświt, Traktat o Trójcy i w Nie-boskiej komedii. Będąc pod wpływem autorów Pierre-Simona Ballanche’a, Johanna Gotfrieda Herdera i Augusta Cieszkowskiego, opierał się on na ideologii katolickiej, pozostając w obrębie religijnej ortodoksji (czym wyróżniał się od Mickiewicza i Słowackiego). Krasiński przedstawia proces historyczny Polski jako następstwo Trzech Epok, odpowiadającym Trójcy Świętej – Epoka Ojca, Syna i Ducha Świętego. Epoka Ojca to epoka przedhistoryczna, natomiast Epokę Syna, Krasiński rozciąga na cały okres historyczny, jako czas pracy, cierpienia i zbierania zasług. Ostatnia epoka jest epoką posthistryczną, męczeństwo Polski dla duchów zbiorowych (narodów) jest tym samym czym męczeństwo Chrystusa dla duchów indywidualnych. Krasiński zdawał sobie sprawę z możliwego konfliktu tych tez z katolicką ortodoksją i powstrzymał się przed publikowaniem Traktatu o Trójcy. 

Okładka dramatu Juliusza Słowackiego, Kordian 

 Natomiast Słowacki formułuje ideę Polski jako idei Winkelriedyzmu Narodów, idąc w polemiką z Mickiewiczowską ideą Polski jako Chrystusa Narodu. Arnold Winkelried był fikcyjnym bohaterem szwajcarskim, który walcząc przeciwko Austriakom, skierował na siebie włócznie, poświęcając tym samym swoje życie za zwycięstwo rodaków. Tak więc koncepcja Słowackiego zakładała aktywne działanie, nie zaś pasywne cierpienie, jak było to w przypadku III części Dziadów. Słowacki znany był ze swoich polemik, szczególnie z polemik związanych z romantycznymi mitami narodowymi, głównie z koncepcją poety-Tyrajtosa i poety-przywdódcy narodu. Tego typu krytykę możemy znaleźć w Kordianie. Dramat powstał  roku 1833, kiedy poeta przebywał w Genewie, a do druku został oddany rok później. W utworze Słowacki krytykuje moralne i polityczne postawy pokolenia, które uczestniczyło w powstaniu listopadowym oraz podejmuje próbę ideowo-artystycznej dyskusji (polemiki) ze zbytnim optymizmem powstańców i nieprzemyślaną planem działania jego przywódców. Początek utworu odbywa się w noc sylwestrową 1799 roku. W tytule Przygotowanie, diabły i czarownice gotują w kotle przyszłych przywódców powstania listopadowego. Jest to polityczny komentarz całego utworu, w którym Słowacki zarzucał przywódcą powstania – Józefowi Chłopickiemu, Janowi Skrzyneckiemu i Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu brak zdolności przywódczych, odwagi, energii i zdecydowania, oraz przesadną ostrożność. A generała Jana Kurkowieckiego uznał za zdrajcę, gdyż podpisał on kapitulację Warszawy w roku 1831, kończąc tym samym powstanie listopadowe. 

Czasy Komunizmu  

Pod koniec lat 40-tych i na początku lat 50-tych XX wieku, w Polsce ponownie pojawiło się zjawisko Mecenatu (i nigdy do końca nie zniknęło, podobnie jak w Europie Zachodniej czy w USA). Wtedy właśnie, po zakończeniu II wojny światowej, Polska znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. W naszym kraju zaczął dominować system totalitarny. Władza Ludowa podejmowała wszelkie działania, mające na celu wciągnięcie twórców i ich dzieła w kampanię propagandową. Dlatego też powstał nurt w sztuce, nazwany nurtem socjalistycznym, lub inaczej socrealizm, według którego wszystkie dziedziny sztuki – malarstwo, muzyka, literatura i film, miały posłużyć do budowy systemu socjalistycznego. 

Protest studentów, wedle władz PRL-u, uknuty przez syjonistów, marzec 1968 rok

W 1949 roku, na zjeździe literatów w Szczecinie, zmieniono nazwę Związku Zawodowego Literatów Polskich (w 1920 roku założony przez Stefana Żeromskiego) na Związek Literatów Polskich (ZLP). Związek skupiał wokół siebie wybitnych przedstawicieli ze świata literatury, którzy w swoich dziełach wychwalali ideę socjalizmu. Byli to m.in. Leon Kruczkowski (prezes ZLP i znany działacz komunistyczny), Julian Tuwim, Jan Brzechwa, Adam Ważyk, Władysław Broniewski, Witold Zalewski, Tadeusz Konwicki, Wiesława Szymborska, i inni. W początkowej fazie komunizmu w Polsce, artysta nie mógł funkcjonować bez legitymizacji władzy. Jak na ironię, Związek Literatów Polskich wspomagał zrzeszonym pisarzom: każdy z nich posiadał swój dom pracy twórczej, zapewniano im róże profity, fundowano stypendia, wyjazdy, przydziały na samochód, jak również załatwiano wszelkie problemy związane z wydawcami. Jednak wszystko miało swoją cenę. Każda próba wyjścia poza narzucone normy, była hamowana i zwalczana przez aparat bezpieczeństwa. Oczywiście część literatów, nie akceptujących nowego porządku, władza ludowa musiała wyeliminować. Dlatego też w roku 1950, sporządzono listę 2482 tytułów, które trzeba było „niezwłocznie wycofać” z bibliotek, w tym 562 tytuły książek dla dzieci. Niezłomni pisarze trafiali do więzienia, albo musiała wyemigrować na zachód i tam wydawać swoje dzieła, które dopiero po latach można było odnaleźć.

Dopiero po śmierci Stalina w 1953 roku, socrealizm przestał obowiązywać. Zmiany te nadeszły z październikiem 1956 roku, kiedy to w grudniu wybrany został nowy zarząd ZLP, na czele którego stanął Antoni Słonimski. Słonimski dążył do przywrócenia Związkowi jego dawnego, przedwojennego charakteru. Pojawiły się żądania zniesienia wszelkich form cenzury, rozszerzenia kontaktów z polskimi pisarzami na emigracji, uchylenia ograniczeń w rozpowszechnianiu prasy emigracyjnej, w szczególności paryskiej „Kultury”.  

Oczywiście te postulaty nie zostały zrealizowane, gdyż do władzy doszedł Władysław Gomułka. I Sekretarz KC PZPR szybko odszedł od „postulatów Października 56”. Wtedy to, obok pisarzy liberalnych, bezpartyjnych, do buntu przeciwko cenzurze, przyłączyli się również Tadeusz Konwicki, Jerzy Braun, Wacław Zawadzki i Wiesława Szymborska i wielu innych, którzy, na znak protestu, opuścili szeregi partii PZRP. Punktem kulminacyjnym były wydarzenia roku 1968, kiedy w Teatrze Narodowym, władze zdjęły spektakl „Dziadów” Mickiewicza, w reżyserii Kazimierza Dejmka. Na Walnym Zebraniu Oddziału Warszawskiego ZLP w lutym 1968 r. wystosowano rezolucję w obronie dzieła Mickiewicza, a Stefan Kisielewski w swoim wystąpieniu ostro skrytykował politykę kulturalną władz, określając ją jako „dyktaturę ciemniaków”, za co został ukarany zakazem pisania do „Tygodnika Powszechnego”, pobity przez „nieznanych sprawców” (prawdopodobnie przez agentów Służb Bezpieczeństwa), zepchnięty do publicystycznego niebytu. 6 lutego 1968 r. „za rozpowszechnianie informacji szkodliwych dla interesów państwa” na 3 lata więzienia skazano Janusza Szpotańskiego, pisarza, autora sztuki Cisi i gęgacze, czyli bal u prezydenta, będącej pamfletem przeciwko rządom Gomułki oraz satyrą na ówczesne postawy inteligencji. W czasie wydarzeń marca 1968 r. „Szpot” stał się celem niewybrednych ataków Gomułki, który nazwał poetę człowiekiem o moralności alfonsa, a jego utwór – reakcyjnym paszkwilem, ziejącym sadystycznym jadem nienawiści do naszej partii. Antyinteligencka nagonka, wywołana wiosną 1968 r. spowodowała, że powoli zaczęła się kształtować grupa pisarzy krytycznych wobec władzy. 

Fragment spektaklu w reżyserii Kazimierza Dejmka, Dziady, cz. 3 

W latach 70-tych, kiedy miejsce I Sekretarza zajął Edward Gierek, nastąpiła w Boku Wschodnim odwilż. Artyści coraz odważniej wypowiadali się o działaniu PZPR. W grudniu 1975 roku, wystosowano list, tzw. „List 59”,  do kancelarii Sejmu, krytykujący zmiany w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (m.in. krytykowano w nim kierowniczą rolę PZPR i braterstwo z ZSRR). „List 59” miał stanowić protest przeciw zapowiadającym się zmianom oraz zawierał postulaty dotyczące wolności słowa, wolności sumienia i praktyk religijnych. Pod listem podpisali się m.in. Zbigniew Herbert, Wiesława Szymborska, Jacek Kuroń, Adam Michnik, ks. Stanisław Małkowski i ks. Jacek Salij. Kilka tygodni później, dokładnie 31 stycznia 1976 roku, opublikowany został kolejny list Związku Literatów Polskich, „List 101”, nazywany listem Jerzego Andrzejewskiego. Obydwa listy, oprócz tego, że stały się formą nacisku na władze PRL-u, miały za cel skonsolidowanie środowisk literackich, kształtujących się wówczas w podziemnej opozycji. 

Zbigniew Herbert 

Czesław Miłosz 

Ważną rolę w walce z reżimem komunistycznym odegrali Czesław Miłosz i Zbigniew Herbert. Od roku 1945, Miłosz pracował w dyplomacji, początkowo w konsulacie Polskim w Nowym Jorku, a następnie w Waszyngtonie, pełniąc funkcję attaché kulturalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także sekretarza Ambasady PRL w Paryżu. Jednak gdy powrócił do kraju w 1950, władze odebrały mu paszport. Odzyskał go po długich i żmudnych staraniach, po czym wrócił do Francji, występując u tamtejszych władzo azyl polityczny. Pracując w Paryskim Instytucie Literackim, nazwanym Biblioteka „Kultura”, Miłosz publikował swoje wiersze i tomiki esejów politycznych, m.in. Zniewolony umysł, Światło dzienne oraz powieści Zdobycie władzy, Dolina Issy i Traktat poetycki. 

W roku 1960, przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i na Harvardzie. Spotkało się to z krytyką Polskich władz, jak również z krytyką ówczesnego środowiska literackiego, którzy uznali wyjazd Miłosza do USA za zdradę Ojczyzny. Uroczyście został on potępiony przez ZLP. Do lat 80-tych istniał zapis cenzorski, zakazujący polskim wydawnictwom publikowania wierszy i książek Miłosza i Herberta (którego dzieła Miłosz tłumaczył na język angielki), oraz zakaz wymawiania ich nazwisk publicznie. Zmieniło się to, gdy Miłosz odebrał w 1980 roku literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczy. Rok później mógł przyjechać do kraju, co spowodowało zawieszenie cenzury jego dzieł. Dzięki czemu stały się one inspiracją dla działaczy Solidarności. 

Podobnie jak twórczość Zbigniewa Herberta, który również wspierał działalność opozycyjną wobec władz PRL-u. Oprócz wspomnianego współtworzenia „Listu 59”, Herbert wspierał działania Solidarności na początku lat 80-tych. Wszedł do zespołu redakcyjnego drugoobiegowo pisma „Zapis”. Gdy wprowadzono w 1981 roku Stan Wojenny, wspierał swoją osobą i nazwiskiem działania opozycji – uczestniczył w nielegalnych uroczystościach, publikował w drugim obiegu.

 Niebagatelną rolę w przybliżeniu poezji Herberta ówczesnym odbiorcom odegrał Przemysław Gintrowski, który komponował muzykę do wierszy poety i wykonywał je osobiście, najczęściej wspólnie z Jackiem Kaczmarskim i Zbigniewem Łapińskim, szczególnie w takich utworów jak Przesłanie Pana Cogito, Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze, czy Elegia na odejście.. Sam Herbert, początkowo niezbyt przychylny tym poczynaniom, z czasem je zaakceptował, mawiając o sobie żartobliwie jako o „tekściarzu Gintrowskiego”. Jego twórczość stała się, zwłaszcza dla młodego pokolenia, manifestem wolności i wyrazem oporu, a postać poety symbolem postawy bezkompromisowego sprzeciwu. 

CDN.