Artyści a Polityka - walka o wolność naszą i waszą Cz. 2 - Muzyka (USA i Europa Zachodnia)

Protest songi – bardowie muzyki folk  

Woody Guthrie, pieśniarz, bard i poeta czasów Wielkiego Kryzysu 

Protest songi, czyli pieśni protestu, pojawiają się wtedy, kiedy na świecie robi się gorąco – w krajach, gdzie wzrasta niezadowolenie społeczne z powodu łamania podstawowych praw obywatelskich, przejawiają się nastroje rasistowskie, ksenofobiczne, lub tam gdzie trwa wojna, a reszta świata patrzy na to stojąc z boku i udając, że nic się nie dzieje. Pierwsze przejawy tego rodzaju piosenek pojawiały się w Stanach Zjednoczonych, a pierwszymi muzykami, którzy w XX wieku spopularyzowali formę protest songów z akompaniamentem gitary akustycznej i harmonijki ustnej, byli Woody Guthrie i Pete Seeger. Stali się oni pierwszymi bardami, poruszającymi w swojej muzyce tematykę społeczno-polityczną. Stali się oni przewodnikami duchowymi kolejnego pokolenia muzyków, walczących o prawa obywatelskie. 

Woody Guthrie, jeden z największych pieśniarzy folkowych w Stanach Zjednoczonych,  w swoich tekstach opisywał tragiczną sytuację kraju w czasach Wielkiego Kryzysu lat 30-tych jakich był świadkiem podczas swoich podróży autostopowych po kraju. Był typem włóczęgi-trubadura, wędrownego barda. Podróżował po USA, z gitarą przewieszoną przez ramię, autostopem lub pieszo, przyłączał się do innych trubadurów, żebraków, ludności czarnoskórej, nękanej przez białych rasistów, a także do uciekinierów z rejonów Dust Bowl – obszarów Wielkich Równin w USA, dotkniętych w latach 30-tych wielką suszą.  

W jego repertuarze pojawiały się historie czasów powszechnej nędzy, gdzie biedni obywateli wykorzystywani byli przez bogatych, gdzie przejawy nietolerancji i rasizmu były na porządku dziennym. Był zagorzałym zwolennikiem praw człowieka, pokoju na świecie, demokracji i związków zawodowych. Był przeciwnikiem ideologii faszystowskiej i nazistowskiej, przewidując na początku lat 40-tych, upadek Hitlera oraz Mussoliniego. Przejawiał on lewicowe, wręcz komunistyczne poglądy, będąc członkiem komunistycznego dziennika „Daily Woker”. Jeden z pierwszych utworów politycznych Guthrie’a, This Land is Your Land, był odpowiedzą na piosenkę patriotyczną Irvinga Berlina God Bless America, która według niego była zbyt patetyczna i cukierkowa. This Land is Your Land stał się pierwszym folkowym hymnem, protestem przeciwko nierówności społecznej, szczególnie wobec klasy robotniczej. 

Utwór Woody'ego Guthrie This Land Is Your Land, 1940 r 

Podobnie jak Woody, Pete Seeger również był zagorzałym zwolennikiem partii komunistycznej, wspierał strajki robotników oraz popierał powstanie związków zawodowych. W roku 1943, Seegr poznał Guthrie’a i obydwaj panowie założyli zespół The Almanac Singers. Grupa stworzyła swego rodzaju „spółdzielnię lewicowych pieśniarzy”, wykonujących protest songi. Do grupy należeli m.in. słynni bluesmani Leadbelly i Josh White. Odnieśli oni spory sukces w niezbyt przyjaznych latach 50-tych, zanim zostali wpisani na słynną czarną listę senatora Josepha McCarthy’ego. Seeger musiał stawiać się przed komisją Ds. Ruchów Antyamerykańskich, a potem przez kolejne 17 lat jego utwory były bojkotowane przez media publiczne. Seeger rozpoczął karierę solową w 1958 roku, a jego najsłynniejsze przeboje to: If I Had a Hammer, Turn, Turn, Turn, i We Shall Overcome (tekst zaczerpnięty z murzyńskich pieśni religijnych, który w latach 60-tych, stał się hymnem amerykańskiego ruchu praw obywatelskich). 

Utwór Petera Seegera If I Had A Hammer, 1949 r 

Kontynuatorem sztuki Guthrie’a i Seegera, był Bob Dylan. Z początku tworzył folkowe pieśni, aby w późniejszych latach skierować się w stronę muzyki country, bluse’a, muzyki gospel, rock and rolla i jazzu. Różnił się od swoich poprzedników, występując na scenie nie tylko z gitarą akustyczną w ręku, ale także z gitarą elektryczną i keyboardem. Amerykański piosenkarz, kompozytor, pisarz, poeta był pochodzenia żydowskiego, a jego prawdziwe imię i nazwisko brzmi Robert Allen Zimmerman. Jego kariera rozpoczęła się na początku roku 1961 w Nowym Jorku, gdzie dawał koncerty w dzielnicach Greenwich Village, grając wraz z Johnem Lee Hookerem, ówczesną wielką gwiazdą muzyki bluesowej. Dylan od samego początku był zaangażowany politycznie, będąc pod wielkim wpływem twórczości Woody’ego Guthrie’a. Idealnie wpasował się ze swoją muzyką w nastroje społeczne końca lat 60-tych i początku lat 70-tych XX wieku. Napisał wtedy swoje najsłynniejsze protest songi, które stały się hymnami pokolenia, śpiewanymi podczas marszów antywojennych - Blowin in the Wind, The Times They Are a-Changin, Masters of War, Hurricane oraz Knockin’ on Heaven’s Door. 
W swojej twórczości przeciwstawiał się nieuczciwym działaniom amerykańskich polityków, podziałom klasowym i rasowym, wspierał ruchu na rzecz praw obywatelskich (dla osób o innym kolorze skóry oraz dla homoseksualistów) oraz był wielkim przeciwnikiem wojny w Wietnamie. Twórczość Guthrie’a, Seegera i Dylana znacznie wpłynęła na świadomość amerykańskiego społeczeństwa, dorastającego w czasach Zimnej Wojny. Trójka folkowych bardów pokazała, że za pomocą muzyki popularnej , można mówić o poważnych tematach, inspirując wielu młodych muzyków i zespołów folkowych i rockowych następnej dekady. 

Knockin' on Heaven's Door  Boba Dylana z albumu Pat Garrett & Billy the Kid, 1973 r 

Rock and roll - hard rock i punk 

W połowie lat 50-tych, nastał czas rock and rolla, którego prekursorami byli Elvis Presley, Chuck Berry, Little Richard, Jerry Lee Lewis i wielu innych. Lecz z początku nie zdobył on wiodącej popularności. Zmieniło się to w roku 1960, kiedy do Europie, a później do USA, dotarły muzyczne zespoły nurtu „Brytyjska inwazja”. W stacjach radiowych zaczęto puszczać piosenki grup The Beatles, The Dave Clark Five,  The Animals i The Rolling Stones. Szczególnie nie można tu pominąć Beatlesów i Rolling Stonesów, dwóch największych zespołów rockowych, jakie zapisały się w historii muzyki rozrywkowej.

Formacja The Beatles, została założona w roku 1960 w Liverpoolu, przez czterech muzyków – Johna Lennona (gitara i wokal), George’a Harrisona (gitara i wokal), Paula McCarntney’a (gitara basowa i wokal) i Ringo Starra (perkusja i wokal). Przez 10 lat swojej działalności, The Beatles nagrali wiele znakomitych płyt, w tym Please Please Me, The Beatles, Biały Album, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, Abbey Road czy Let it Be. Od nagrania debiutanckiego krążka, na świecie zapanowała moda na Beatlemanie, tak nazywano okres ogromnej popularności grupy, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów (zwłaszcza fanek). Uważani są za jednych z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych muzyków na świcie. Światowa sprzedaż ich nagrań jest szacowana na 600 milionów do miliarda egzemplarzy, co jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich wykonawców w dziejach przemysłu fonograficznego. Mieli nie tylko duży wpływ na dalszy rozwój muzyki rockowej i metalowej, ale również na muzyków popowych, raperów i twórców reggae. 

Ponieważ muzycy aktywnie angażowali się w życie polityczne świata, najlepszym tego przykładem są wypowiedzi w mediach Johna Lennona, opowiadający się za stworzeniem nowego, lepszego świata (na modłę ideologii socjalistycznej). Także i w ich dyskografii można odnaleźć piosenki będące protest songami, np. utwór Get Back, pochodzący z albumu Let it Be z 1970 roku, był parodią przemówienia w brytyjskim parlamencie członka partii Konserwatywnej Enocha Powella, w którym to negatywnie wypowiadał się o pakistańskich imigrantach w Zjednoczonym Królestwie. Sam utwór odnosi się do postawy mieszkańców Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych wobec imigrantów. Natomiast All You Need Is Love został wykonany 25 czerwca 1967 roku w ramach specjalnego telewizyjnego projektu „Our World”, transmitowanego w 24 krajach. Jest to piosenka antywojenna, powstała w trakcie trwania wojny w Wietnamie oraz w trakcie powstawania ruchu hipisowskiego. Natomiast piosenka Come Together, z albumu Abbey Road, napisana została przez Lennona z myślą o Timothym Leary, kalifornijskim pisarzu, psychologu i filozofie, uznawanego za głównego inicjatora powstania ruchu hipisowskiego i założyciel Ligi Duchowych Odkryć (religijnej organizacji, uznającej substancję psychoaktywną LSD za swój sakrament). W 1966 roku, starał się o urząd gubernatora Kalifornii, rywalizując w tym czasie z senatorem partii Republikańskiej Ronaldem Reaganem. Jednak jego kariera szybko się skończyła, kiedy policja zatrzymała go za posiadanie marihuany. 

Utwór The Beatles, Come Togheter , z płyty Abbey Road, 1969 r 

The Rolling Stones powstał w roku 1962 w Londynie. Założony przez gitarzystę bluesowego Briana Jonesa, do której dołączyli Keith Richards (gitara rytmiczna), Dick Tayor (gitara basowa), którego szybko zastąpił Bill Wyman, Charlie Watts (perkusja) oraz Mick Jagger (Wokal). 7 lat później, z powodu problemów narkotykowych, z zespołu odszedł Jones, a skład uzupełnił Mick Taylor, zastąpiony w latach 70-tych przez Rona Wooda, z którym grupa gra do dziś. Podobnie jak i kwartet z Liverpoolu, tak samo złota piątka z Londynu odniosła ogromny sukces, stając się jednym z największych zespołów rockowych na świecie, koncertujący do dnia dzisiejszego. 
Tutaj również pojawiają się protest songi, m.in. utwór Gimme Shelter, z albumu Let It Bleed z 1969 roku sprzeciwiający się wojnie w Wietnamie. Piosenka spopularyzowana została w USA przez filmy Martina Scorsese, (Chłopcy z ferajny, Kasyno). Get Off Of My Cloud z płyty Out of Our Heads (1965), jest sprzeciwem muzyków wobec uporządkowanego (często przez to niesprawiedliwego) świata pełnego konformistycznych, restrykcyjnych ideałów, jakim wydały im się Stany Zjednoczone. 

Utwór The Rolling Stones, Get Off Of My Cloud, 1965 r 

Tak Jagger wypowiadał się o piosence w wywiadzie dla gazety Rolling Stone: To piosenka o przerażającym mnie, alienacyjnym świecie, post-nastoletnim. Dorosły świat jest bardzo uporządkowany. Był taki w latach 50-tych w Wielkiej Brytanii i jest taki teraz w USA. Ameryka była nawet bardziej uporządkowana. Odkryłem, że tworzy bardzie restrykcyjne społeczeństwo pod względem myśli, zachowania i ubierania się. 
(I Can’t Get No) Satisfaction wyraża ostry sprzeciw wobec konformizmu, braku odpowiedzialności oraz konsumpcjonizmu, którego świadkami byli muzycy podczas tras koncertowych. Stał się wyrazem buntu przeciw kulturze mieszczańskiej. 

Beatlesi i Stonesi miały wielki wpływ na dalszy rozwój muzyki rockowej. Przyczyniły się do popularyzacji grup z nurtu "Brytyjskiej inwazji", oraz brytyjskich zespołów rocka psychodelicznego. Rock psychodeliczny był związany z ruchem hipisowskim, stanowił główny środek artystycznego wyrazu ideologii „Dzieci kwiatów”. Jej nazwa pochodziła od substancji psychoaktywnych (głównie marihuana, grzybki halucynogenne i LSD), jakie ówcześnie zbuntowana młodzież zażywała w celu osiągnięcia innego, „odmiennego stanu świadomości”. Oczywiście rock psychodeliczny w dalszej fazie rozwoju przyczynił się do powstania kolejnych podgatunków muzyki rockowej, m.in. rocka progresywnego, hard rocka i heavy metalu. Najwięcej protest songów pojawiło się w repertuarze grupy Pink  Floyd. Wszystko za sprawą pacyfistycznej postawy basisty i wokalisty zespołu Rogera Watersa, który później rozpoczął swoją karierę solową, kontynuując pisanie protest songów. Najsłynniejszymi przebojami „politycznymi” Pink Floyd, autorstwa Watersa, to m.in. Use and Them z płyty The Dark Side of the Moon (1974), ballada opowiadająca o wojnie (nie chodzi tylko o Wietnam), jako zjawisku bezsensowej walki o władzę i bogactwo. Waters ukazuje nam bezsens niepotrzebnej śmierci żołnierzy, wysyłanych na front przez sztab generałów, używających ich jako pionków na swojej szachownicy politycznej. Utwór zawiera także wątek biograficzny, gdyż ojciec Rogera, Eric Fletcher Waters brał udział w II wojnie światowej. Money, również pochodzący z płyty TDSOTM, jest ironicznym komentarzem Watersa dotyczącym ludzkiej chciwości i jej skutków. Żądza pieniądza to siła, czy też paliwo napędzające nasz kapitalistyczny świat. Na początku utworu można usłyszeć ciekawe wmiksowany dźwięk otwierania kasy fiskalne i darcia papieru. 

Utwór Money z płyty The Dark Side of the Moon, 1974 r

Sheep z albumu Animals (1976) to piosenka o ludziach, ślepo, wręcz bezmyślnie, ufających politykom (widzę tu także aluzje do naszego kraju) i podążają za nimi, jak ślepe, bezradne owce za pasterzem, który nieraz okazuje się wilkiem. Jednak największym i być może najważniejszym utworem (tzw. "rock operą") w historii zespołu, jest , a właściwie są: Another Brick in the Wall, Part 1, Part 2 i Part 3. Wszystkie trzy pochodzą z płyty The Wall (1979). Głównym bohaterem piosenki jest Pink, młody chłopak, chodzący do szkoły o „zaostrzony rygorze”, który, podobnie jak inne dzieci, zostaje poddany tzw. „kontroli myśli”. Powstała także wersja filmowa utworu, zatytułowana Pink Floyd The Wall (1982) w reżyserii Alana Parkera (scenariusz do filmu napisał Roger Waters). 

Jest to protest song przeciwko nadmiernej dyscyplinie w brytyjskiej szkole tamtych czasów. Wszyscy uczniowie solidarnie stają do walki z okrutnym, konserwatywnym system. Żeby wzmocnić wymowę utworu, Pink Floyd zwrócił się do Alana Renschawa, nauczyciela muzyki ze szkoły, która znajdowała się w okolicy studia nagraniowego grupy. Alan zgodził się wraz ze swoimi uczniami wspomóc produkcję płyty, lecz postawił jeden warunek - prowadzona przez niego szkolna orkiestra będzie mogła dokonać nagrań w studiach należących do Pink Floyd. Zespół zgodził się. Another Brick in the Wall, Part 1, 2 i 3, stał się jednym z najważniejszych protest songów na świecie. Wykorzystany został m.in. przez protestujących przeciwko propagandzie rasistowskiej czarnych studentów z Republiki Południowej Afryki w roku 1980. Lecz protest nie przyniósł przewidywanego rezultatu, a władze RPA zakazały jego emisji w stacjach radiowych w kraju. 

Jeśli chodzi o bunt przeciwko ustalonemu porządkowi świata jaki się przejawia w muzyce, to nie można oczywiście zapomnieć o nurcie punka. Punk narodził się pod koniec lat 70-tych jako wyraz sprzeciwu nie tylko do systemu polityczno-społecznego, ale był to również bunt przeciwko komercjalizacji rock and rolla. Zwolennicy nowego pokolenia twierdzili, że starsze zespoły, zatraciły swoją żywiołowość, wściekłą energię oraz zrezygnowały ze swoich ideałów, pisząc utwory tylko z myślą o zysku. Teksty muzyczne punka cechowały się dużym wpływem ideologii anarchistycznej – sprzeciw wobec konformizmu, wobec ogólnie akceptowanym zasadom społecznym, określanym mianem „systemu”. Warstwa liryczna obejmowała obrazoburczą formę wyrażania swoich poglądów. Samo słowo „Punk”, w języku angielskim, oznacza definicję osoby bezwartościowej, prostytutkę lub po prostu śmiecia. Punkowcy uważali siebie za pokolenie bez przyszłości i bez jakiejkolwiek nadziei na lepsze jutro, stąd w piosence zespołu Sex Pistols – God Save The Queen, pojawia się fraza No Future (Nie ma przyszłości). 
Skoro już o Pistolsach mowa, to właśnie ten pochodzący z Londynu kwartet zapoczątkował w roku 1976 ruch punkowy. Pod przywództwem charyzmatycznego wokalisty Johnny’ego Rottena, oraz legendarnego, owianego złą sławą basisty Sida Viciousa, grupa wydała tylko jeden album (w ciągu całej swojej 43-letniej karierze) – Never Mind the Bollocks, Here the Sex Pistols (1977), który przez fanów i krytyków kwalifikowany jest jako jeden z najważniejszych albumów muzyki rockowej w historii. To właśnie z tego krążka pochodzą piosenki, takie jak nihilistyczny Anarchy in the U.K. i bluźnierczy God Save The Queen. Pierwsza z nich przedstawia nihilistyczny obraz anarchii. Wymieniono w nim kilka grup paramilitarnych, m.in. Irlandzką Armię Republikańską (IRA), której terrorystyczne działania zostały porównane do ówczesnej polityki Wielkiej Brytanii. Natomiast God Save The Queen jest parafrazą hymnu Zjednoczonego Królestwa Brytyjskiego, w którym porównano królową Elżbietę II do określenia „fascist regime” (faszystowski reżim) co oczywiście wywołało w kraju sporo kontrowersji. Podobnie jak wcześniej wymienione słowo „no future”, które na zawsze wpisało się do historii rocka, stając się hasłem nowej młodzieżowej subkultury. 

Anarchy in the U.K  Sex Pistols z płyty Never Mind the Bollocks, Here the Sex Pistols, 1977 r