Artyści a Polityka - walka o wolność waszą i naszą Cz. 3 - Filmy Propagandowe

Film 

Przemysł filmowy wpłynął nie tylko na rozwój sztuki audiowizualnej, ale przede wszystkim przysłużył działaniom rządowej propagandy w wielu krajach na świecie. Jak mawiał Włodzimierz Illjicz Lenin: Kino jest najważniejszą ze sztuk. Producenci wytwórni filmowych przygotowywali specjalne materiały dokumentalne i fabularne, w celu krzewienia pozytywnych postaw obywateli zgodnych z racją stanu (zachęcanie do wstąpienia do wojska, ostrzeganie przed skutkami szkodliwych substancji psychoaktywnych (narkotyków), itp.), jak również ukazanie negatywnych cech sąsiedniego państwa (jego struktury społecznej i politycznej), grupy etnicznej, subkultury, itp. Głównym zadaniem propagandy jest zyskanie zwolenników, wywołanie określonych dążeń i zachowań jednostki, grup społecznych w celu ukształtowania w nich oczekiwanych poglądów. Szczególnie było to zauważalne w latach 30 i 40-tych XX wieku w Stanach Zjednoczonych i w Niemczech. 

Leni Riefenstahl wraz z ekipą kręcą wkroczenie wojsk niemieckich do Polski, 2 września 1939 r

Film jako narzędzie propagandy 

Przemysł filmowy wpłynął nie tylko na powstanie sztuki audiowizualnej, ale przede wszystkim przysłużył działaniom rządowej propagandy w wielu krajach na świecie. Jak mawiał Włodzimierz Illjicz Lenin: Kino jest najważniejszą ze sztuk. Producenci wytwórni filmowych przygotowywali specjalne materiały dokumentalne i fabularne, w celu krzewienia pozytywnych postaw obywateli zgodnych z racją stanu (zachęcanie do wstąpienia do wojska, ostrzeganie przed skutkami szkodliwych substancji psychoaktywnych (narkotyków), itp.), jak również ukazanie negatywnych cech sąsiedniego państwa (jego struktury społecznej i politycznej), grupy etnicznej, subkultury, itp. Głównym zadaniem propagandy jest zyskanie zwolenników, wywołanie określonych dążeń i zachowań jednostki, grup społecznych w celu ukształtowania w nich oczekiwanych poglądów. Szczególnie było to zauważalne w latach 30 i 40-tych XX wieku w Stanach Zjednoczonych i w Niemczech. 

Kiedy Adolf Hitler doszedł do władzy w roku 1933, ówczesna niemiecka kinematografia została całkowicie podporządkowana Ministerstwu Propagandy i Oświecenia Publicznego, pod kierownictwem Josepha Goebbelsa, który był nazywany „Mecenasem niemieckiego filmu”. Dla partii nazistowskiej kino stało się najcenniejszym instrumentem propagandy, dzięki czemu mogli oni dotrzeć i wpłynąć na naród niemiecki. W tych czasach kino zostało podporządkowane trzem zasadom: wodzostwa, rasy i niemieckiej wspólnoty narodowej. Wszechobecny i zdobywający liczne poparcie antysemityzm skutkował całkowitym zakazem grania i pracy przy tworzeniu filmów żydowskim aktorom, reżyserom i producentom. Łączyło się to z wymazaniem z historii niemieckiej kinematografii nazwisk najważniejszych artystów i przedsiębiorców. Oficjalnie zakazano krytyki filmowej i zaostrzono cenzurę, natomiast producenci zaangażowani w kino polityczne mieli zapewnione przez rząd ulgi i szybkie pożyczki dzięki pomocy Filmowego Banku Kredytowego. 

Kadr z filmu Triumf woli Leni  Riefensthal 1935 r

Najsłynniejszą przedstawicielką nazistowskiej propagandy w branży filmowej była Leni Riefensthal, a właściwie Berta Helene Amalie „Leni” Riefensthal. Niemiecka reżyserka, scenarzystka i producentka filmowa z Berlina, znana z nowatorskiej estetyki, nazywana „nadworną reżyserką Führea”. Wyreżyserowała najważniejsze propagandowe filmy III Rzeszy,  m.in. Triumf woli (1935) - ukazujący VI zjazd partyjny NSDAP, jaki odbył się w dniach 4-10 września 1934 roku w Norymberdze, ukazujący jednolitość i solidarność członków partii pod niekwestionowanym przywództwem Hitlera, Tag der Freiheit - Unsere Wehrmacht (1935) – film o skuteczności armii niemieckiej, szczególnie piechoty Wehrmachtu,  oraz Olimpiada (1938) – do dnia dzisiejszego wymienia się ją wśród najlepszych filmów wszech czasów ze względu na nowatorską i nowoczesną technikę montażu (podkreślające kontrast oświetlenie, zdjęcia pod światło, ustawienia kamery pod nietypowymi kątami, duża dbałość o wysoką jakość techniczną zdjęć, itp.). Był to pierwszy film dokumentalny prezentujący Igrzyska Olimpijskie organizowane w Berlinie w 1938 roku. Składa się z dwóch części: Olympia 1. Teil - Fest der Volker (Święto Narodów) i Olympia 2. Teil - Fest der Schonheit (Święto Piękna). 

Fragment filmu Olympia Leni Riefensthal, 1938 r  

W przemyśle filmowym III Rzeszy nie mogło oczywiście zabraknąć filmów o tematyce antysemickiej. Wyreżyserowany przez Fritza Hipplera, szefa departamentu filmu w Ministerstwie Propagandy, w 1940 roku Wieczny Żyd, był inspirowany pomysłem Goebbelsa. Główny motyw stanowią niezmienne zachowania charakterystyczne dla Żydów - zostają oni zestawieni ze szczurami za sprawą montażu intelektualnego, gdzie prezentowane są ich przemiany zewnętrzne (np. ogolenie głowy na łyso), które nie czynią metamorfozy ich wnętrz. Film piętnuje wyimaginowane wady żydowskiej rasy, zestawiając je z doskonałymi cechami rasy aryjskiej. 

Plakat promujący film Fritza Hipplera, Wieczny Żyd, 1940 r 

Propagandowe produkcje zaczęły pojawiać się również w amerykańskim przemyśle filmowym - "krainie marzeń", jak nazywano Hollywood. Największą tego typu działalność rozpowszechniła się w roku 1941, kiedy Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Japonii, po jej ataku na Pearl Harbor. Do tego czasu, amerykanie zachowywali neutralność, nie mieszając się do konfliktu w Europie. Gabinet prezydenta Franklina Delaon Roosvelta, doskonale zdawał sobie sprawę z wielkiej siły i potencjału propagandowego, jaki może dać film. Dlatego też swój udział w krzewieniu patriotycznych przekazów mieli najważniejsi producenci ówczesnego kina animowanego - Walt Disney i Warner Bros. Twórca najsłynniejszych popkulturowych postaci animowanych (Myszka Miki i Kaczor Donald) oraz studio filmowe, tworzące serię kreskówek o Króliku Bugsie i Kaczorze Duffym, z wielkim zapałem przystąpili do tworzenia nowych produkcji. 

Satyryczna kreskówka wytwórni Warner Bros, The Duktators, 1942 r 

Tuż po sylwestrze Nowego Roku 1943, na ekranach kin pojawia się najnowszy film o przygodach Kaczora Donalda, pt. Twarz wodza, który w mocno przerysowany sposób przedstawia życie przeciętnego obywatela III Rzeszy. W tej roli występuje tu właśnie nasz dobrze znany i uwielbiany pierzasty przyjaciel. Akcja toczy się w Świrlandzie, w świecie, gdzie wszystkie elementy krajobrazu mają kształt swastyki, a domy przypominają oblicze Hitlera. Kaczor Donald jest robotnikiem miejscowego zakładu zbrojeniowego, gdzie każdy dzień zaczyna się od pozdrowienia: Heil Hitler, Heil Mussolini, Heil Hirohito! oraz od przymusowego czytania Mein Kampf. Główny bohater pracuje całe dnie, ponad swoje siły, ledwo wiążąc koniec z końcem, a jeszcze cały czas jest obserwowany przez żołnierzy. Jednak w ostatniej scenie dowiadujemy się, że tak naprawdę jest to tylko zły sen i Donald budzi się w swoim domu w Ameryce. Po czym bierze do ręki statuetkę Statuy Wolności i wymawia słowa: Jak cudownie jest być obywatelem Stanów Zjednoczonych. Produkcja tego typu konfrontowała styl życia obywateli tzw. "wolnego świata" z ponurą rzeczywistością mieszkańców Niemiec, Włoch i Japonii. 

Jedna z części animowanych przygód o Kaczorze Donaldzie w roli nazisty w filmie Walta Disneya, Donald Duck der Nazi, 1943 r 

Bardziej przejmującą animacją jest Education for Death: The Making of Nazi (Wychowanie dla śmierci: Produkowanie nazisty) z 1943 roku. Przedstawiono w nim indoktrynację niemieckich dzieci, zmieniających się z niewinnych istot w maszyny do zabijania. Bohaterem Education for Death jest kilkuletni chłopiec Hans, któremu wpajana jest od najmłodszych lat ideologia nazizmu - kult siły. Nauczyciel tłumaczy uczniom, że mogą być jak wiki zjadające słabsze istoty. Z początku Hans stara się oprzeć nauczaniu, jednak w końcu ulega i gdy dorasta, wyrusza razem z resztą bezosobowych żołnierzy na front ku czci Fuhrera. 

Film propagandowy Walta Disneya Education for Death: The Making of Nazi, 1943 r 

Disney ochoczo przystąpił do współpracy z amerykańskim rządem, szczególnie ze specjalnie powołaną wytwórnią Activities Commitee of the Montion Pictures, której celem była dystrybucja filmów propagandowych na czas okrutnego konfliktu. Disney oraz Activities mieli zapewnione finansowe wsparcie Departamentu Skarbu, jak również Kanadyjskiej Instytucji National Film Board In Canada i Your Local War Savings Committee. Nie wszystkim podobał się kur jaki obrał Walt Disney. Z tego właśnie powodu jego wytwórnię opuści długoletni rysownik Carl Barks, twórca m.in. postaci wujka Kaczora Donalda - Sknerusa McKwacza, oraz jego siostrzeńców - Hyzia, Dyzia i Zyzia.

CDN.